tên
Cá»a Lò có Äông thạch giải thÃch như:
Äó là khởi hà nh từ thạch gá»i chệch vá» cá»§a từ Cá»a Lùa trước đây. Do chốn con sông Cấm chảy ra biển giữa má»™t bên là dãy núi cá»§a xã Nghi Thiết , má»™t bên là dãy núi Lô SÆ¡n thuá»™c lòng hát bá»™i Nghi Tân - Cá»a Lò thà nh ra hồi gió biển thổi và o cÅ©ng như gió từ hướng đông thổi ra biển , ngưá»i ta chá»™ chốn đây như má»™t cá»a gió lùa. Sá»± cảm nháºn nè thắng Mệnh danh tặng cá»a bể và bởi thế hắn có tên là Cá»a gió lùa. Từ cá»a gió lùa ngưá»i ta gá»i gá»n bất ngá») là Cá»a Lùa. Vá» sau Cá»a Lùa thắng gá»i thà nh Cá»a Lò. Khi ngưá»i Pháp đến đây , địa danh nè thắng văn khế hóa như bây giá». Cách giải thÃch thứ hai ý là , Cá»a Lò là địa danh gốc Malayo - Polinêsian vá»›i nghÄ©a là cá»a sông. Trong tiếng nói Malayo - Polinêsian từ kưala để gá»i tên má»™t con sông túa ra biển. Sá»u dần , danh từ kưala vá»›i sỉ cá»a sông chuyển thà nh danh từ riêng kưala/kưalo và địa danh hóa thà nh Cá»a Lò. Má»™t thạch giải thÃch dân gian cÅ©ng khá thuyết phục vỠđịa danh Cá»a Lò là bởi vùng đất nè ngà y xưa là vùng biển tiến , cư dân chốn đây năng là m nghá» nấu muối , ánh do đất phạt ra từ những lò nấu muối gây nên những ngon đèn đèn biển tặng tà u thuyá»n ra và o cá»a sông Cấm , từ cá»a lò theo thạch giải thÃch nè là cá»a lò muối , dần quen biến đổi gá»i tắt lÃ
khách sạn cá»a lò.
Cá»a Lò mảnh đông nè còn thắng là m gá»i là chốn tụ há»™i cá»§a Äông núi và cù lao như: Núi Lò ( Lô SÆ¡n ) , Núi Cá» , Núi Voi , Núi Vị (Mùi) , Núi áo , Núi Yên gia súc , Núi Kiếm , Hòn Thá»i Má»±c , Núi Bảng… hả phạt thịnh ra Ä‘á»i Äông tướng giá»i có công lao vá»›i đất nước và xây dá»±ng thắng ná»n văn hiến cá»§a đông nà y. Núi Cá» ( còn là m gá»i là núi Äá»™ng Äình ) có khu mồ Nguyá»…n Há»™i bởi ká»…nh táng. Nguyá»…n Há»™i là thân sinh cá»§a Thái Uý Cương quốc công Nguyá»…n Xà - Công thần khai quốc hôn Lê. Các bia đá còn bất ngá») đến bây giỠở Ä‘á»n thá» Nguyá»…n Xà ( Nghi Hợp ). Có Äá»n thá» xắt uý quáºn công Nguyá»…n Sư Hồi. Ngoại giả còn có danh thiếp văn sỹ tiêu biểu như: Hoà ng Giáp Phạm Nguyá»…n Du ở Äặng Äiá»n , Ä‘áºu tiến sỹ năm 1779; Hương cống há»™i thi trúng tâm trưá»ng Phùng Thá»i Tá ở Thu LÅ©ng ( Nghi Thu ); Tiến sỹ gõ chiêng la Huy Nhu ở là ng Vạn Lá»™c , Ä‘áºu năm 1916 , Phó bảng Hoà ng Văn Cư ở Vạn Lá»™c , Ä‘áºu năm 1904; Phó bảng VÅ© Văn Cầu ở Nghi Thu , Ä‘áºu năm 1862; Vá» y há»c có: Chánh ngá»± y Phạm Văn Dụ; danh y Hoà ng gõ chiêng la Cát , Thái ngá»± y Hoà ng Nguyá»…n Xuân Thu ( …
bây giá» , ngưá»i dân
du lịch cá»a lò hẵng phát huy thắng truyá»n thống ông cha " Văn dà nh nóc bút , võ choán đỠđao , ná»n y há»c chưa chốn nè sánh kịp" vá»›i rất nhiá»u nhà khoa há»c , văn nghệ sỹ , tướng lÄ©nh nổi danh khắp Äất nước.